Përpjekjet e autokratëve të Evropës Lindore për të joshur Trumpin kanë rezultuar të kota. Presidenti serb Vuçiç dhe kryeministri shqiptar Rama i joshën familjes Trump me projekte për të ndërtuar hotele në zona të mbrojtura, por pa sukses…
Shpërbërja e Agjencisë Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar dhe Demokraci (USAID) i tejkaloi edhe skenarët më pesimistë në lidhje me politikën e jashtme të Trump. Ndërsa SHBA-të largohen nga demokratizimi si një qëllim i politikës së jashtme, kjo do të ketë pasoja serioze në të gjithë botën. Nuk është çudi që autokratët e Evropës Lindore, nga nacionalistët serbë te e djathta ekstreme rumune, festuan fitoren zgjedhore të Trump. Euforia është zbehur që atëherë, pasi gjërat janë pak më ndryshe në Evropën Lindore.
Ndryshimi i politikave të administratës Trump përfaqëson një përmbysje historike pas pesë dekadash politikë të jashtme pro-demokracisë. Përfshirja e të drejtave të njeriut dhe demokracisë si qëllime të politikës së jashtme amerikane nën administratën Carter në vitin 1977 kontribuoi ndjeshëm në demokratizimin e Amerikës Latine dhe më vonë në hapjen dhe demokratizimin e vendeve ish-komuniste të Evropës Lindore.
Ndërsa publiku në përgjithësi flet për dështimin për të vendosur një regjim të ri demokratik përmes luftërave në Irak, Afganistan apo Libi, këto shembuj përfaqësojnë një përjashtim. Shumë më i rëndësishëm ishte roli i USAID-it, si një nga agjencitë më të rëndësishme në mbështetjen e qeverive dhe shoqërisë civile në të gjithë botën në ndërtimin e demokracisë. Duke shpërbërë USAID-in dhe vendime të ngjashme të politikës së jashtme, administrata Trump po u dërgon një mesazh qeverive në të gjithë botën se çështjet e demokracisë dhe të drejtave të njeriut tani janë të parëndësishme në krahasim me prioritetet e tjera.
Por viti 2025 nuk është viti 1977. Edhe para se Trump të merrte detyrën, demokracia ishte nën presion në të gjithë botën. Qeveritë autoritare, për shembull në Bjellorusi, Rusi dhe Azinë Qendrore, kanë rritur represionin. Ato kishin frikë se shpërthimi i “revolucioneve me ngjyra” pro-demokracisë të viteve 2000 në të gjithë Evropën Lindore, i cili kulmoi me “Euromaidan” në Ukrainë në vitin 2014, mund të përhapej në vendet e tyre. Që nga përshkallëzimi i agresionit rus kundër Ukrainës, një kërcënim krejtësisht i ndryshëm ka qenë në prag: a do të përpiqet Rusia të imponojë një regjim në Ukrainë dhe, duke u mbështetur në politikën evropiane të zëvendëspresidentit amerikan Vance, të krijojë një aleancë të re shtetesh autoritare në Evropën Lindore?
Megjithatë, për një kohë të gjatë, qendra e promovimit të demokracisë në Evropën Lindore nuk është Uashingtoni, por Brukseli. Në samitin e Kopenhagenit në vitin 1993, Bashkimi Evropian hapi perspektivën e zgjerimit drejt Evropës Lindore dhe në këtë mënyrë lançoi motorin më të fuqishëm të demokratizimit në historinë moderne. Një “marrëveshje evropiane” e tillë nënkupton katër liri, prosperitet ekonomik dhe pjesëmarrje politike, në këmbim të demokracisë, sundimit të ligjit dhe mbrojtjes së të drejtave të njeriut. Në zhargonin teknik, kjo quhet një “mekanizëm kushtëzimi”. SHBA-të e ndoqën dhe e mbështetën atë politikë. Që nga vitet 2010, çifti evropiano-amerikan është shpërbërë. Anëtarë individualë të BE-së kanë bllokuar procesin e pranimit për shkak të mosmarrëveshjeve fqinjësore të motivuara nga nacionalizmi ose problemeve të brendshme politike.
Në raste të tjera, anëtarët kryesorë ose komisionet e BE-së kanë dhënë përparësi marrëveshjeve pragmatike me qeveritë e Ballkanit Perëndimor. Konkretisht, BE-ja mbylli sytë ndaj sundimit autokratik të Presidentit serb Aleksandar Vuçiç, në këmbim të bashkëpunimit të tij në krizën e migrantëve dhe aksesit në një minierë litiumi. Duke vepruar kështu, ajo shkatërroi motorin e demokratizimit të BE-së.
Nga ana tjetër, SHBA-të luajnë një rol vendimtar në sferën e sigurisë, veçanërisht në Evropën Juglindore. Polemikat rreth mbështetjes amerikane për Ukrainën tregojnë varësinë e Evropës nga partneri i saj transatlantik, domethënë ish-partneri i saj. Siguria është një çështje kyçe në këtë rajon, pasi çdo vend në të cilin aktorët e jashtëm po promovojnë ose po krijojnë një demokraci të brishtë në këtë periudhë është përballur së fundmi me luftë, ose ndodhet pranë zonave të luftës. Trupat e huaja janë të stacionuara nga Kaukazi Jugor deri në Ballkanin Perëndimor për të ruajtur stabilitetin. Në Lindje është Rusia, ndërsa në Ballkanin Perëndimor SHBA-të vendosin tonin për operacionet e paqes. Në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në Kosovë, NATO dhe BE sigurojnë paqen.
Deri më tani, nuk ka shenja se SHBA-të do të tërhiqen nga arkitektura rajonale e sigurisë. Përkundrazi, duke mbajtur papritur një samit paqeje midis Armenisë dhe Azerbajxhanit, Trump po e vendos veten në Kaukazin e Jugut.
Ndërkohë, përpjekjet e autokratëve të Evropës Lindore për të joshur Trumpin kanë rezultuar të kota. Presidenti serb Vuçiç dhe kryeministri shqiptar Rama i joshën familjes Trump me projekte për të ndërtuar hotele në zona të mbrojtura, por pa sukses. Vuçiç u kthye nga Mar-a-Lago në maj duarbosh. Le të kujtojmë raportet mediatike se si u nxorr jashtë ndërsa përpiqej të futej fshehurazi në një takim donatorësh. Në të njëjtën kohë, administrata Trump tradhtoi gjithashtu aleatin e ngushtë të Vuçiçit, ish-politikanin e korruptuar serbo-boshnjak Milorad Dodik.
Ndoshta vendet e Evropës Lindore nuk janë mjaftueshëm të rëndësishme ekonomikisht për Trumpin. Nga rruga, norma doganore prej 35 përqind për importet nga Serbia renditet ndër më të lartat në botë dhe përfaqëson marrëveshjen më të keqe që ka ndonjë vend ballkanik.
Në përgjithësi, inaugurimi i dytë i Trump duket më pak i rëndësishëm, si në sferën politike ashtu edhe në atë ushtarake, sesa ngjarja tjetër e madhe që po trondit aktualisht Evropën Lindore: përpjekja e Rusisë për zgjerim të agresionit kundër Ukrainës në vitin 2022. Për tre vjet e gjysmë, në krye të axhendës evropiane ishte siguria dhe perspektiva politike e vendeve në tokën e askujt midis Rusisë dhe BE-së. Përgjigja ndaj kërcënimit rus është integrimi evropian dhe mbështetja ushtarake.
BE-ja ka filluar bisedimet e pranimit me Moldavinë dhe Ukrainën, ndërsa Gjeorgjia është tërhequr nga procesi. Në Ballkanin Perëndimor, BE-ja duhet urgjentisht të rivendosë besueshmërinë në integrimin evropian dhe të përcaktojë qartë kriteret për pranim, sepse ky proces nuk ka ekzistuar në realitet prej vitesh. Me fjalë të tjera, përgjigjja ndaj tërheqjes graduale të SHBA-së qëndron në një politikë shumë më vendimtare evropiane të demokratizimit dhe sigurisë./Përshtati “Pamfleti” nga “Danas”
*Shënim: Autori është profesor i shkencave politike në Universitetin e Beogradit dhe në Universitetin e Evropës Qendrore në Vjenë. Ai drejton projektin e BE-së ‘Horizon Europe’ për mbështetjen ndërkombëtare për demokracinë në Evropën Lindore.
*Titull redaksional!
